دادگاه نظامی یک و دو، ساختار، نحوه رسیدگی و صلاحیت آن

دادگاه نظامی چیست؟

دادگاه نظامی برای اعمال قوانین نیرو های مسلح که بر اساس قوانین و مقررات نظامی اعمال می شود و افراد نظامی در این دادگاه در صورت ارتکاب جرم در حین انجام وظیفه و یا در حیطه شغلی خود مجازات خواهند شد. بیشترین پرونده های موجود در دادگاه نظامی مربوط به رعایت نکردن نظم می باشد. در کشور ما اجرا و ایجاد دادگاه های نظامی بر ذمه سازمان قضایی نیروی مسلح است. در ایران طبق ماده قانونی ۲۹۴ دادگاه های کیفری پنج دسته تقسیم خواهد شد.

دادگاه کیفری شماره یک و دو، دادگاه اطفال و نوجوان و دادگاه انقلاب و در نهایت دادگاه نظامی است. در مرکز هر استان دادگاه نظامی و دادسرا برای برقراری محاکمه های مربوطه تشکیل می شود و در شهرستان ها نیز در برخی از مواقع دادسرای نظامی تشکیل خواهد شد که به تصمیم و تشخیص قوه قضاییه ایجاد می شود.

انواع دادگاه نظامی

به موجب آیین دادرسی کیفری دادگاه های نظامی عبارتند از: دادگاه نظامی دو، دادگاه های نظامی یک، دادگاه تجدید نظر نظامی، دادگاه های نظامی دو زمان جنگ، دادگاه های نظامی یک زمان جنگ و دادگاه ای تجدید نظر نظامی زمان جنگ است. که دادگاه های نظامی زمان جنگ همان طور که از عنوان آن مشخص است برای اعمال نظم و برخورد با خاطیان نظم در زمان جنگ برگزار می شود.

• دادگاه نظامی دو مانند دادگاه کیفری دو از یک رئیس و کارشناس تشکیل خواهد شد. که در صورت نبودن شخص رئیس دادگاه توسط دادرس علی البدل اداره خواهد شد.
• دادگاه های نظامی یک هم مانند دادگاه کیفری یک است که از یک رئیس و دو مستشار تشکیل خواهد شد. که مجموعا از سه نفر تشکیل می شود که در صورت بودن دو نفر از آن ها جلسه رسمیت پیدا می کند.

اعضای دادگاه تجدید نظر همانند دادگاه های نظامی یک و دادگاه تجدید نظر استان می باشد از دو مستشار و یک رئیس تشکیل می شود. رئیس این دادگاه ها از سوی رئیس قوه قضاییه تعیین خواهد شد و یکی از شرایط تعیین آن این است که باید حداقل ۱۵ سال سابقه کاری در سمت قضاوت داشته باشد. لازم به ذکر و یادآوری است که رئیس شعبه اول در دادگاه تجدید نظر نظامی استان رئیس سازمان قضایی نیروی مسلح است.

صلاحیت دادگاه نظامی یک

طبق ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی جرایمی که مربوط به سلب حیات چه مجازات اعدام یا قصاص باشد و جرایمی با مجازات قطع عضو، جرایم مربوط به حبس ابد، جرایمی با مجازات تعزیری درجه چهارم بالاتر از آن در صلاحیت این دادگاه می باشد.

صلاحیت دادگاه نظامی دو

این دادگاه نظامی صلاحیت رسیدگی به تمامی جرایم ارتکابی را دارد و این مهم در ماده قانونی ۳۰۱ مطرح شده است. صلاحیت این دادگاه در چهار بند مطرح شده است. جرایمی که مجازات های آن مربوط به نوع ۵،۶،۷ است. رسیدگی به جرم های غیر عمدی علیه تمامیت جنسی با هر میزان از دیه تعیین شده همچنین رسیدگی به جرم های عمدی مرتکب شده علیه تمامیت جنسی که میزان دیه آن کمتر از یک سوم دیه کامل باشد و جرایمی که مجازات آنها حدی باشد در این دادگاه رسیدگی خواهد شد. در ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی جرایم و تبانی علیه جمهوری اسلامی ایران و جرایمی که بر خلاف امنیت خارجی، داخلی و محاربه باشد، توهین به بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی، جرایمی که مربوط به مواد روان گردان، مواد مخدر، قاچاق اسلحه و هر گونه مهمات در این دادگاه مورد بررسی قرار می گیرد.

اعضای دادگاه نظامی

اعضای دادگاه نظـامی دو مثل دادگاه کیفری دو است. یعنی یک رئیس یا در صورت نبود رئیس، یک دادرس علی البدل دارد.

اعضای دادگاه نظـامی یک مثل دادگاه کیفری یک است. یعنی یک رئیس به علاوه دو عضو مستشار دارد که با حضور دو عضو رسمیت می‌ یابد.

اعضای دادگاه تجدیدنظر نظامی مثل دادگاه تجدیدنظر استان است.یعنی یک رئیس و دو عضو مستشار که با حضور دو عضو رسمیت می‌ یابد.

رسیدگی اشخاص در دادسرا و دادگاه نظامی

اشخاصی كه به جرايم آنان در دادسراها و دادگاه های نظامی رسيدگی می شود:

• کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح.
• کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته.
• کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
• کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
• کارکنان وظیفه از شروع خدمت تا پایان آن.
• محصلات مراکز آموزش نظامی و انتظامی و مراکز آموزش وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در داخل و خارج کشور.
• کسانی که به طور موقت در خدمت نیروهای مسلح هستند و طبق قوانین استخدامی نیروهای مسلح در مدت مزبور از اعضا نیروهای مسلح محسوب می شوند.

نحوه رسیدگی به اختلاف در دادگاه نظامی

گاهی اوقات میان صلاحیت و یا عدم صلاحیت دادگاه ها اختلاف نظر به وجود خواهد آمد. در چنین حالتی چنان چه بین دادگاه های نظامی یک و دو یک استان اختلاف نظر وجود داشته باشد، نظر دادگاه نظامی یک قابل اتباع است. در حالتی که اختلاف مذکور میان دادگاه نظامی یک و دو زمان جنگ و در حوزه قضایی یک استان باشد، نظر دادگاه نظامی یک در این خصوص، لازم‌ الاتباع خواهد بود.