اعتبار و ارزش اسناد تجاری

سند چیست؟

با استناد به ماده 1284 قانون مدنی به هر نوشته‌ ای که در مقام دفاع یا دعوا در دادگاه قابلیت استناد داشته باشد، سند می‌گویند.
باید بدانیم که اسناد بر اساس امتیاز، ارزش اثباتی و شرایط صدور با یک دیگر متفاوت می‌ باشند. در ماده 1286 قانون مدنی، اسناد به دو دسته عادی و رسمی تقسیم شده است. همچنین در قانون تجارت نوع دیگری از سند به نام اسناد تجاری معرفی شده است. شایان ذکر است که هر یک از این اسناد، ماهیت و ویژگی‌ های خاص خود را دارند. هر چند موضوع مقاله، اسناد تجاری است اما شناخت اسناد تجاری بدون تعریف و شناخت اسناد عادی و رسمی امکان پذیر نیست.

تفاوت اسناد عادی و رسمی

با توجه به ماده 1287 قانون مدنی سند رسمی، سندی است که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا نزد سایر مامورین رسمی در حدود صلاحیت شان با توجه به مقررات قانونی تنظیم شده باشد. بعد از این که سندی با توجه به تشریفات ذکر شده تنظیم شد و به ثبت رسید، دولت تنها شخصی که سند به نام ایشان تنظیم شده است را دارای امتیازات قانونی آن سند می‌داند. البته این اسناد با رعایت تشریفاتی که در قانون ذکر شده است قابلیت نقل و انتقال دارند. سند رسمی مانند عقدنامه، سند مالکیت تک برگ و… می‌ باشد.

تنظیم سند عادی بسیار آسان و ساده است. به هر نوشته‌ای که دارای مهر یا امضا باشد سند عادی گفته می‌شود. همان طور که ذکر شده است. امضا یا مهر است که موجب احتساب یک نوشته به عنوان سند می شود، بنابراین اگر نوشته‌ای فاقد یکی از دو مورد باشد، قابلیت استناد به عنوان سند عادی را ندارد. سند عادی مانند مبایعه نامه، قولنامه، دست نوشته و… می‌باشد.

تعریف سند تجاری

در قوانین و مقررات کشور ما در خصوص سند تجاری تعریف صریح و روشنی به عمل نیامده است اما از آنچه علمای حقوق در مورد اسناد تجاری بیان نموده‌ اند برداشت می‌شود که اسناد تجاری وسیله پرداخت نقدی و مدت دار در معاملات تجاری و عادی می باشند. از جمله اسنادی که به عنوان سند تجاری از آنها یاد می شود می توان به چک، سفته و برات اشاره کرد.

تفاوت اسناد تجاری با اسناد عادی و رسمی

قانون تجارت ایران، در خصوص اسناد تجاری تعریفی ارائه نکرده است. بنابراین با دانستن ویژگی‌ های اسناد تجاری و تفکیک آن از اسناد عادی و رسمی می‌ توانیم به تعریف اسناد تجاری بپردازیم. چیزی که اسناد تجاری را از اسناد رسمی و عادی تفکیک می‌کند، شکل و تشریفات خاص آن است که قانون گذار برای صدور و تنظیم این نوع از اسناد معین کرده است. با توجه به این توضیحات اسناد تجاری به صورت عام یعنی هر سندی که میان تجار استفاده می شود از جمله قبض انبار و غیره اما اسناد تجاری به معنای خاص اسنادی هستند که قانون گذار ویژگی ها و شرایط ویژه ای را برای آنان در نظر گرفته است.

فارغ از این که میان تاجران مبادله گردد یا غیر تاجران. بنابراین اگر در تنظیم و صدور اسناد تجاری تشریفات رعایت نشود موجب بطلان و بلا اثر شدن تمام سند نمی‌شود، بلکه این سند دیگر از خصوصیات اسناد تجاری که قانون‌ گذار معین کرده است، بهره نخواهد برد لکن کماکان به عنوان سند عادی قابل استناد خواهد بود. بنابراین باید بگوییم اسناد تجاری از اسناد رسمی که در قانون مدنی تعریف شده است، شکلی‌ تر و تشریفاتی‌ تر هستند. تفاوت اصلی اسناد تجاری با اسناد عادی و رسمی در این است که این امکان وجود دارد که در دادگاه خلاف چیزی که در اسناد رسمی و عادی قید شده است با ارائه دلایل محکمه پسند ثابت گردد.

اما خلاف آن چه در یک سند تجاری قید شده است را جز در موارد معین و محدود نمی‌توان ثابت نمود. چرا که در این نوع اسناد شکل سند برای قانون‌ گذار مورد توجه است و اصولا از رسیدگی به ماهیت آن جز در مقابل دارنده‌ بلا فصل (دارنده ای است که صادر کننده سند تجاری مانند چک و سفته را در وجه او و یا برای او صادر کرده است) خود‌داری می‌ شود.

ویژگی های مخصوص سند تجاری

انتخاب دادگاه صالح:

بر اساس مقررات قانون آیین دادرسی مدنی یکی از محل هایی که می‌ تواند به عنوان محل دادگاه صالح برای رسیدگی به موضوعات مربوط به اسناد تجاری شناخته شود دادگاه محل انجام تعهد سند تجاری می باشد.

مثلا اگر شما سند تجاری در اختیار داشته باشید صادر کننده آن مقیم شیراز باشد اما گواهی عدم پرداخت آن از تهران صادر شده باشد شما می توانید برای مطالبه طلب خود به دادگاه تهران مراجعه کنید و دیگر لازم نیست بر اساس مقررات عمومی قانون آیین دادرسی مدنی، در محل اقامتگاه خوانده یعنی شیراز طرح دعوا کنید.

صدور قرار تامین خواسته بدون نیاز به سپردن خسارت احتمالی:

هم چنین ویژگی دیگری که برای سند تجاری در نظر گرفته شده است امکان توقیف اموال بدهکار سند تجاری از طریق تامین خواسته بدون سپردن تامین خسارت احتمالی می باشد. یعنی شخص دارنده سند تجاری می تواند از دادگاه بخواهد تا به میزان طلب اموال شخص صادر کننده سند تجاری را توقیف نماید بدون این که چیزی برای ضمانت به دادگاه بدهد.

مسئولیت تضامنی:

یکی از مهم ترین ویژگی هایی که در مورد سند اسناد تجاری وجود دارد مسئولیت تضامنی مسئولین سند تجاری است. به این معنی که اگر شما در سندی که در اختیار دارید، چندین متعهد داشته باشید می توانید تمام طلب خود را، از هر یک از متعهدین وصول نموده و کل طلب را از یکی از آنها و یا چند تا از آنها دریافت نمایید. این موضوع بر خلاف اسناد عادی مشمول قانون مدنی است که در صورتی که متعهدین سند متعدد باشند از هر یک از آنها فقط به اندازه سهم آنها از بدهی را می توان مطالبه کرد.